'Het is een eer om Johans leven te vertalen naar het toneel'

We zien een scène van een gesprek tussen vader en dochter. Hij wil haar vertellen dat hij uit het leven wil stappen: "Het is niet dat ik dood wil. Het is meer dat ik het leven niet meer aankan." Dit zijn de woorden van Johan. Op 14 mei 2019 stapte hij onder begeleiding uit het leven. Hij was toen 62 jaar. Zijn aangrijpende levensverhaal wordt verteld door theatergroep Foolcolor. Wat betekent het voor regisseur Ine Paulien Weijer en actrice Daniella Chasseur om deze voorstelling te maken?

johan mag dood — Foto: © René de Boer, repetitiebeelden van Foolcolor - voorstelling 'Johan mag dood'

Een zondagochtend in maart. Corona-maatregelen zijn dan nog niet van toepassing. In de benedenzaal van het Grand Theatre zijn de leden van theatergroep Foolcolor druk bezig met de repetities voor hun productie Johan mag dood.

Op het toneel is een familie te zien, zittend aan de eettafel. De moeder lacht niet en is streng tegen haar kinderen. Haar hardvochtige houding vormt een schril contrast met de lachende en druk pratende jongen: de jonge Johan. Op dat moment maakt hij een onbevangen en vrolijke indruk. Er blijkt echter een groot verschil te zijn tussen Johan als jong kind en de volwassen Johan.

Het leven van Johan is in al die jaren enorm veranderd.

In een intense scène - zichtbaar in deze trailer - toont Johans dochter haar gevoelens over de moeilijke situatie; niet naar haar vader, maar richting het publiek. Ze zegt: "Mijn vader wil mij iets vertellen. Misschien wil ik hem eerst wel iets vertellen. Mijn vader die ik na jaren weer zie, gaat mij vertellen dat hij heeft besloten om dood te gaan."

Na de repetities zijn Daniella Chasseur en Ine Paulien Weijer beschikbaar voor een gesprek. Daniella vertelt: "Ik speel Johan, vanaf zijn zesde tot zijn achttiende jaar ongeveer. Hij was een lieve, spontane jongen. Hij heeft ontzettend veel meegemaakt."

Johan groeide op in een strenggelovig gezin, kreeg psychische problemen en als volwassen man zag hij vijftien jaar zijn drie kinderen niet. Fysiek gezien was Johan gezond. Toch had hij al jaren een doodswens. Bij hem was sprake van ernstig en uitzichtloos lijden. Ine Paulien leerde hem kennen via haar werk bij een dagbestedingsproject bij GGZ-instelling Lentis.

Vorig jaar nam Johan contact met Ine Paulien op. Hij was bezig om hulp te krijgen bij zelfdoding en wilde zijn verhaal naar buiten brengen. Niet voor zichzelf, maar om aandacht te vragen voor mensen die als gevolg van psychische problemen ernstig en uitzichtloos lijden. Samen met haar collega Mieny Bierling ging zij in gesprek met Johan. Mieny schreef een uitgebreid interview dat in diverse dagbladen verscheen, waaronder het Dagblad van het Noorden (link verwijst naar een premium-artikel). Voor Ine Paulien had Johan nog een andere vraag: een laatste wens. Hij wilde een voorstelling laten maken.

"Die voorstelling moest er komen."

"Toen Johan aan mij vroeg om een voorstelling te maken, wist ik meteen: dit wil ik," vertelt Ine Paulien, "Euthanasie is een belangrijk thema, juist voor mensen die psychisch lijden. Het is een beslissing die niet zomaar wordt genomen. Voor mensen die psychisch uitzichtloos lijden is hulp bij zelfdoding een taboe: de keuze om waardig te kunnen sterven. Het is ook een moeilijk en langdurig traject, omdat alles zorgvuldig moet worden afgewogen. Volgens mij duurde het bij Johan twee jaar voordat hij toestemming kreeg."

Met de gesprekken van Johan als leidraad, werkte Ine Paulien samen met Daniella aan het scenario voor de voorstelling. Over dat proces zegt ze: "Op het toneel vertellen wij over Johans leven en hoe hij tot zijn keuze is gekomen. Wij blikken terug op wat er is gebeurd en wisselen het heden en verleden telkens af. Sommige dingen zijn aangepast, omdat dat beter overkomt op het toneel. Het is dus onze interpretatie, maar het blijft Johans verhaal."

Zo worden de kinderen van Johan op het podium vertaald naar één dochter. Ine Paulien: "Ik vind het heel belangrijk om zijn kinderen een stem te geven. De dochter op het podium vertegenwoordigt hen. Johan was niet altijd een aardige man, ook niet voor zijn kinderen. We gaan hem dus ook niet alleen neerzetten als een leuk persoon: het wordt geen lieve voorstelling."

"De achterliggende boodschap is heel krachtig geworden."

De acteurs van theatergroep Foolcolor zijn (ex-)cliënten van Lentis. Zij maken korte voorstellingen voor congressen, debatten, vergaderingen en studiedagen. Het doel van deze voorstellingen is om snel tot de kern van een bepaald probleem te komen.

Johan mag dood is een langere voorstelling - bijna een uur - en bevat een confronterend onderwerp. Ine Paulien: "Dat was pittig in het begin. Voor een aantal spelers was dit thema herkenbaar. Die kwetsbaarheid wordt door de groep goed begrepen, juist doordat ze ervaringsdeskundigen zijn. Het is ook een talentvolle groep: iedereen heeft meegedacht over de vorm en toonzetting. We hebben heel goed gekeken naar wat wel en wat minder goed werkt op het toneel. Die kwetsbaarheid is op de juiste manier omgezet in de voorstelling. Hierdoor wordt de achterliggende boodschap heel krachtig."

Daniella heeft in verschillende gezelschappen gespeeld en maakt inmiddels al 3,5 jaar deel uit van Foolcolor. Ze ervaart deze theatergroep als een warm bad: een prettige omgeving waar ze veel inspiratie uit kan halen. "Dat het onderwerp confronterend was, heb ik persoonlijk niet zo ervaren," vertelt zij, "Ikzelf vond het vooral spannend dat familieleden van Johan komen kijken. Zoals zijn oudste zus, zij wordt ook vertaald in onze voorstelling. Het gaat om hun levens; dat wil je zo echt mogelijk nabootsen. Maar dat gevoel is eigenlijk omgeslagen naar motivatie."

"Op deze manier komt Johan heel dichtbij."

Over het proces dat Johan heeft doorgemaakt, vraagt Daniella zich hardop af: "Wat, als er niet zo'n traject zou bestaan? Johan kreeg vanaf zijn twaalfde al met de GGZ te maken en al die jaren is hij bezig met overleven. Voor dit leven heeft hij niet gekozen. Hij heeft alles geprobeerd om zijn situatie te veranderen en daar heb ik bewondering voor. Ik vind het een hele eer om zijn leven naar het toneel te mogen vertalen. Op die manier komt iemand heel dichtbij. Dat vind ik mooi om te doen."

Johan mag dood maakt deel uit van een avondvullend programma over het onderwerp 'hulp bij zelfdoding'. Ine Paulien: "Door over dit onderwerp te praten, wordt het makkelijker om begrip te krijgen voor mensen die psychisch uitzichtloos lijden. We doen dit met samen een mooie groep spelers. Dat motiveert mij heel erg. Het is bijzonder om dit voor Johan te mogen doen."

Trailer 'Johan mag dood'

Makers video: Siets Nobel en Paul Blom

Naast de voorstelling zijn meerdere sprekers te horen, waaronder Maaske van Lingen - de oudste zus van Johan - en psychiaters Menno Oosterhoff en Kit Vanmechelen.

De uitvoering van Johan mag dood stond gepland op 26 maart 2020 in het Grand Theatre, maar is in verband met de huidige corona-maatregelen uitgesteld. Meer dan 150 kaartjes waren al verkocht.

De nieuwe datum en informatie over de ticketverkoop worden op een later moment bekendgemaakt.

Fotografie: René de Boer, repetitiebeelden van Foolcolor in het Grand Theatre, maart 2020

Denk je aan zelfmoord of maak je je zorgen om iemand? Neem 24/7 gratis en anoniem contact op met 113 Zelfmoordpreventie via 0800-0113 of chat op 113.nl.

Ingrid de Vries

08-04-2020