Dromen om te bewaren

In november brachten Schout bij Nacht en Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) Dr. S. van Mesdag de theaterwandeling TBS. Op verschillende locaties binnen de muren van de Van Mesdag waren korte voorstellingen te zien; gemaakt door patiënten, hun begeleiders en een team theatermakers. Bijzonder was dat het publiek ook ruimtes bezocht die normaal gesproken niet toegankelijk zijn voor bezoek. Een theateravond vol dromen, ambities en talenten.

TBS is een combinatie van een rondleiding en een beleving in diverse vertrekken. Zoals een theaterstuk, film, poëzie, muziek, dans en zelfgemaakte objecten. Vijf avonden lang speelden patiënten en hun begeleiders een korte voorstelling: zeven keer per avond. Theater050 maakte deze beleving twee keer mee. Redactielid Suzanne Atema liep mee tijdens de eerste avond en Ingrid de Vries zag TBS op de derde avond.

De ontvangst

Suzanne: "Vanavond heb ik de gure wind doorkruist. Ik krijg een inkijkje bij de Van Mesdag. Bij binnenkomst is de screening zo streng dat ik mij even op een vliegveld waan. Maar ik vlieg niet naar een tropische bestemming. De beveiliging is hier logisch, omdat ik mij in een TBS kliniek bevind. Als de groep compleet is, starten we de wandelvoorstelling. We lopen door lange gangen en komen op plekken die ik hier niet had verwacht, zoals een kerk en een dagbestedingsruimte."

Ingrid: "Als bezoeker moet je meerdere sluizen door voordat je daadwerkelijk in de kliniek bent. Dat is op zichzelf al indrukwekkend. Je kunt niet door een bepaalde deur als een deur verderop nog open is. Na de controles wordt het publiek in groepen van twaalf personen rondgeleid. Mijn groep is nieuwsgierig en spraakzaam. Onze begeleider, een medewerker van FPC Dr. S. van Mesdag, krijgt volop vragen op zich afgevuurd over de indeling van het complex. Toch worden we allemaal stil van de eerste scène."

De grens tussen binnen en buiten

Een vrouw kijkt ons indringend aan. Ze draagt een hoodie, met de capuchon over haar hoofd. Ze vuurt woorden op ons af: "Ik werd afgeleverd als een pakketje". Zij staat binnen, pontificaal voor het publiek. Achter haar hebben wij zicht op het raam. Buiten vertolken drie dansers het verhaal van iemand die jarenlang niet naar buiten is geweest.

Uit een platenspeler klinkt cellomuziek van componist Tchaikovsky. Een medewerker laat ons stemmen van patiënten horen vanuit een cassetterecorder. Er klinkt een oproep om goed op onze opgroeiende kinderen te letten. Het verhaal komt aan. Zeker in combinatie met de afsluitende woorden van de medewerker. Als hij klaar is met zijn werk, stapt hij op de fiets en ervaart hij de frisse lucht. Hij is weer buiten, hij wel.

'Wat gebeurt er als ik mijn masker afdoe?'

Wij worden naar de kerk geleid, waar een man op ons wacht. Hij draagt een prachtige jurk, vol kleur. Deze is gemaakt door patiënten van FPC Dr. S. van Mesdag, die overigens ook hebben meegewerkt aan de andere kostuums en decors. De scène van de man speelt zich af in de kleedkamer. Hij vertelt ons daar dat hij zo 'op' moet. En dat hij, zolang hij zijn masker ophoudt en niemand weet wij hij is, succesvol is.

Ingrid: "De man gaat op, er klinkt applaus. Zodra hij zijn masker afneemt, is er boe-geroep te horen. Dat het masker nodig is, zet aan tot nadenken. Een krachtige scène."

In de monumentale koepel is de aria 'La mamma morte' van Maria Callas te horen. Ondertussen klinken rake woorden. 'Ben ik een veroordeelde…? Ben ik nog die beste vriend?' Een pure tekst. Het is uiteraard een gegeven dat de patiënten hier niet voor niks zijn. Naast het 'veroordeeld zijn', is iemand nog steeds een familielid of vriend. Hoe zien wij de mensen die hier verblijven? Dat is een grote vraag die het publiek meekrijgt.

'Toen ik klein was, wilde ik piloot worden'

We worden naar een separeerruimte geleid. Een kleine, gesloten ruimte met alleen een matras. Hier worden beelden in close-up geprojecteerd. Van een man die vertelt over zijn dromen. Hij is blij dat hij elke ochtend wakker wordt en dat mensen hem waarderen. En dat hij goed is in het gooien van een kleine en grote straat met yahtzee. Zijn kinderdroom was piloot worden.

theaterwandeling TBS — © Jaspar Moulijn. Theaterwandeling TBS van Stichting Schout bij Nacht en Forensisch Psychiatrisch Centrum Dr. S. van Mesdag

Vanuit de separeerruimte lopen we verder door de gang en komen uit bij een metaalwerkplaats. Hier worden bijvoorbeeld kachels en kerstpakket-artikelen door patiënten gemaakt. In de metaalwerkplaats is muziek te horen van een rapper en zanger. De rap is in het Eritrees.

Ingrid: "Het lied, prachtig gezongen, gaat over de toekomst die bewaard moet worden. De zanger geeft een kort college over oprichter dr. S. van Mesdag (1869-1941). Van Mesdag raakte geïnteresseerd in gedetineerden met psychiatrische stoornissen (krankzinnigen). Hij gaf gevangenisbewaarders uitleg over psychiatrische problematiek en onderwees hen in de juiste manieren van omgang (bron: website FPC Dr. S. van Mesdag)."

'Jij bent mooi'

De performance eindigt met het Eritrese woord 'Xbuk', dat 'mooi' betekent. We krijgen allemaal persoonlijk te horen: 'jij bent mooi'. In het 'normale leven' zeggen we dat niet zo snel. Ontroerend dat deze woorden herhaaldelijk klinken in de metaalwerkplaats.

Onze groep gaat naar de wasserette. Daar staat de man die we eerder in de film hebben gezien. Hij schrijft zijn dromen op briefjes. Daarna stopt hij de briefjes in een doos om de dromen goed te bewaren. Stuk voor stuk deelt de man rozen uit, met voor iedereen een briefje met een droom.

Suzanne: "Al deze dromen op briefjes geschreven... Het voelt heel speciaal en tegelijkertijd kwetsbaar dat hij zijn dromen met ons deelt. Ik krijg een roos met de boodschap dat hij graag wil trouwen."

Ingrid: "Wat deze performance voor mij uniek maakt, is dat iedere bezoeker, 420 mensen in totaal, met aandacht een roos krijgt overhandigd. Met een zelfgeschreven kaartje vol kleine en grote wensen. Hoe persoonlijk wil je het hebben?"

Het ontbrekende gezicht

We gaan naar de gymzaal, waar touwen hangen. Daarachter heet een man met een mooi zelfgemaakt masker ons welkom. Door middel van mime instrueert hij ons om het gezicht van de pop, die naast hem staat, te bekleden met klei.

Suzanne: "We krijgen allemaal een kaartje waarop een onderdeel van het gezicht staat beschreven. Ik mag een kin kleien en plak de kin op de kop van de pop. Het eindresultaat is grappig om te zien. Na afloop spreek ik nog even met de mimende man. Hij heeft dan zijn masker af. Hij vertelt dat hij zelf heeft gekozen voor deze vorm van spelen zonder tekst. Zo kan hij de tekst niet vergeten. Dat gaf hem minder spanning en stress."

Vooruit struikelen

De laatste scène vindt plaats op een lege, gesloten afdeling. Op een scherm worden beelden geprojecteerd van een patiënt. Hij praat over rouw en verlies. In een tweede film gaat een medewerkster in op de werkwijze binnen FPC Dr. S. van Mesdag. Ze vertelt dat patiënten van huis uit niet altijd een basis hebben meegekregen om met vertrouwen verder te werken aan hun toekomst. In de Van Mesdag wordt ook hieraan gewerkt. Ze noemt het 'vooruit struikelen'. Vooruit struikelen… Doen we dat niet allemaal?

Suzanne: "We bekijken de leefruimte en leegstaande kamers van patiënten. Deze kamers hebben een toilet, douche, wasbakje, tafel met stoel en een bed. Het is iets groter dan ik had verwacht. Natuurlijk is alles al snel klein als de deur op slot zit."

Ingrid: "Het verhaal van de patiënt die een groot verlies meemaakt, vind ik aangrijpend. Hoe kun je rouwen of troost bieden als je niet naar buiten kunt? Het grijpt mij bij de keel. Tegelijkertijd vind ik het bijzonder dat dit verhaal wordt gedeeld."

Je vergeet bijna waar je bent

Na afloop van de theaterwandeling komen we allemaal samen in het restaurant om na te praten onder het genot van muziek, een hapje en drankje. Een dj draait er lustig op los en laat zelfs een eigen track horen. Het is bijzonder dat we nu allemaal door elkaar lopen en staan in dezelfde ruimte. Patiënten, medewerkers en bezoekers naast elkaar.

Suzanne: "Je zou bijna vergeten waar je bent. Maar natuurlijk doe je dat niet, elke stap die je in de Van Mesdag zet, maakt je bewust van de locatie. De gang richting de uitgang zien veel patiënten pas na jaren. Als ik via de sluizen, de buitenlucht in mijn gezicht voel, bedenk ik mij wat ik zonet heb gezien. En dat ik blij ben dat ik weer ‘buiten' de muren sta. Voor mij gelukkig vanzelfsprekend, voor sommige anderen een droom."

Ingrid: "In het restaurant heerst een vrolijke sfeer. Dan is het opeens tijd om het feest te verlaten. Te voelen dat ik weer buiten sta. Wat mij bijblijft, is het feit dat deze productie met ontzettend veel liefde is gemaakt. Door de patiënten, hun begeleiders, de theatermakers en de organisatie."

We hebben ontroerende en persoonlijke verhalen gehoord. Maar bovenal: prachtige en levende dromen beleefd. Laten we die dromen in een doos doen en goed bewaren. Voor de toekomst.

Organisatie

Productie: Stichting Schout bij Nacht i.s.m. FPC Dr. S. van Mesdag
Uitgevoerd door patiënten en medewerkers van de Van Mesdag
Makers: Carla de Lange, Sarah van der Meere, René de Boer, Sami Johnson, Marcel den Os en Dio van Velden

Dit artikel is een gezamenlijke bijdrage van Suzanne Atema en Ingrid de Vries.

^{Foto's: © Jaspar Moulijn. Theaterwandeling TBS van Stichting Schout bij Nacht en Forensisch Psychiatrisch Centrum Dr. S. van Mesdag}

Redactie Theater050

15-01-2024